در زمان های گذشته بازرگانانی که از فعالیتهای تجاری ضرر می کردند به دنبال یافتن راهی بودند تا خطر ضرر و خسارتهای احتمالی خود را کاهش دهند. پس، آنها به حسب تجربه به این نتیجه رسیدند که برای حل این مشکل میتوانند در کارها با فرد یا افرادی شریک شوند و از این طریق سود و زیانهای احتمالی را با آنها تقسیم نمایند. با به کارگیری این تجربه ی موفقیت آمیز، به تدریج بازرگانان دامنه ی فعالیت آن را وسیع تر کرده و در کارهای بزرگ به کار گرفتند تا جایی که این تجربه به تشکیل شرکتهای سهامی منجر شد.
اولین تجربه ی شرکت سهامی در سال ۱۵۵۳ میلادی در به وجود Moseovie کشور روسیه با ایجاد شرکت آمد. این شرکت قرار بود کالاهایی را، بدون این که آفریقا را دور بزند از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ارسال نماید. به منظور کاهش خطر و عملی شدن این فعالیت عده ای از تجّار، سرمایه ی لازم برای این کار را تقبل کردند و هر کس به نسبت آورده ی خویش در سود و زیان شرکت شریک شد و به این ترتیب این کار با موفقیت انجام گرفت. بعدها با گسترش مبادلات تجاری در اروپا، به سرمایه های بیشتر و شرکای بیشتری احتیاج پیدا شد. انجام این کار نیاز به مراکزی داشت تا بتوان بین دارندگان سرمایه و متقاضیان استفاده از آن ارتباط برقرار کرد. مراکزی که برای این منظور ایجاد گردیدند به ”بورس“ معروف شدند.
بورس بازاری است که به صورت متشکل و رسمی فعالیت میکند. بورس دارای انواعی است که عبارتند از:
بورس اوراق بهادار بازاری متشکل و رسمی است که اوراق بهادار پذیرفتهشده در آن براساس قوانین و مقررات خاصی بین خریداران و فروشندگان داد و ستد میشود. وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار فراهم آوردن بازاری شفاف (ارائه اطلاعات کامل برای خریداران و فروشندگان) برای داد و ستد اوراق بهادار است.
خرید و فروش سهام در بورس بوسیله کارگزاران و از طریق سیستم رایانه ای انجام می شود.
به این ترتیب که کارگزاران به وکالت از سهامداران سفارشات خرید و فروش را وارد سیستم معاملات می کنند.
معاملات در سیستم براساس روش حراج دوطرفه انجام می شود. یعنی نوبت های خرید براساس قیمت های بیشتر در هر لحظه و نوبت های فروش براساس کمترین قیمت در هر لحظه مرتب میشوند و هر زمان که بهترین قیمت خرید و بهترین قیمت فروش برابر شد معامله بر روی سهام انجام می شود.
کارگزار شخصی حقوقی (شرکتی) است که خرید و فروش سهام توسط وی صورت می گیرد.
مجوز کارگزاری به افرادی داده می شود که علاوه بر داشتن برخی ویژگیها از قبیل سوابق حرفهای، قبولی در آزمون و امین بودن، مطابق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی می بایست شرایط عضویت در کانون کارگزاران، پذیرش در بورس اوراق بهادار و مجوز فعالیت در بورس را دارا باشند.
داد و ستد در سیستم معاملات از طریق کد معاملاتی صورت می گیرد. کد معاملاتی، کد ثابتی است که از طریق آن سرمایه گذار در سیستم معاملات شناسایی می شود.
این کد که براساس مشخصات فردی سرمایه گذار ایجاد شده است. متشکل از سه حرف اول نام خانوادگی فرد سرمایه گذار و یک عدد پنج رقمی است که به صورت اتوماتیک توسط سیستم رایانه ای مشخص می شود. لذا خرید و فروش اوراق بهادار مشروط به دریافت کد معاملاتی است که این امر از طریق کارگزار و با ارائه مستندات شناسایی سرمایه گذار نظیر شناسنامه و کد ملی امکانپذیر است.
دریافت کد معاملاتی برای اشخاص حقوقی (شرکتها) مستلزم ارائه اساسنامه و روزنامه رسمی شرکت است.
مبلغی که خریدار برای سفارش های خرید می پردازد عبارت از ۴/۰ درصد ارزش خرید بابت کارمزد کارگزار و ۱۵/۰ درصد ارزش خرید بابت کارمزد گسترش بورس است. برای سفارش های فروش، علاوه بر کارمزد کارگزار و کارمزد گسترش بورس، ۵/۰ درصد از محل فروش بابت مالیات پرداخت می شود. حداقل کارمزد کارگزار ۰۰۰/۱۵ ریال و حداکثر آن ۱۰۰ میلیون ریال می باشد.
وجه حاصل از فروش سهام، سه روز کاری پس از انجام معامله قابل دریافت است. روزهای کاری، ایام هفته به جز روزهای پنجشنبه و تعطیلات رسمی می باشد.
گواهینامه نقل و انتقال و سپرده سهام یک روز کاری پس از انجام معامله، در محل کارگزاری، آماده تحویل به خریداران سهام است. فروش سهام خریداری شده نیز از هنگام دریافت گواهینامه نقل و انتقال و سپرده سهام امکانپذیر می باشد.